Τρίτη 5 Ιουνίου 2007

Βίοι ανύπαρκτοι (και υπαρκτοί)


Μακεδονία, 03 Ιουνίου 07 Κείμενο Λέων Α. Ναρ


Μάκης Καραγιάννης
Ο καθρέφτης και το πρίσμα
Εκδόσεις Νεφέλη

Στις δεκαπέντε ιστορίες του Μάκη Καραγιάννη, που κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Νεφέλη με τίτλο «Ο καθρέφτης και το πρίσμα», υπάρχουν δύο βασικοί θεματικοί άξονες: τα βιβλία αφενός και οι βίοι υπαρκτών και φανταστικών προσώπων αφετέρου. Στο σύμπαν των βιβλίων κυρίαρχη είναι η αίσθηση της διαρκούς ειρωνείας. Οι βίοι των ανθρώπων ποικίλλουν: άλλοτε δηλαδή έχουμε ιστορικά πρόσωπα και άλλοτε ανθρώπους αφανείς που προέρχονται από το περιθώριο της σύγχρονης κοινωνίας.

«ʽΗ τέχνη του βιογράφου θα ήταν να δώσει τόση αξία στη ζωή ενός φτωχού ηθοποιού όσο και στη ζωή του Σαίξπηρʼ λέει ο Μάρσελ Σβομπ. Ωστόσο, προκειμένου για τον Εβαρίστ Γκαλουά το έργο του δεν είναι δύσκολο, μια και η ζωή μόνη της φρόντισε να σμιλέψει τη γοητευτική εικόνα ενός ρομαντικού επιστήμονα και επαναστάτη», γράφει ο Μάκης Καραγιάννης στο διήγημα «Ο καθρέφτης και το πρίσμα», που δίνει τον τίτλο σε ολόκληρη τη συλλογή διηγημάτων του.
Ο Τζιρόλαμο Καρντάνο, διάσημος μαθηματικός, γιατρός και αστρολόγος, ο λόγιος του διαφωτισμού Νεόφυτος Αδαμαντίδης, ο ρεμπέτης Στράτος Χατζηγεωργίου, ο ρομαντικός ποιητής Στέφανος Λογοθέτης, ο Εβαρίστ Γκαλουά, ο θεμελιωτής της μοντέρνας Άλγεβρας, είναι μερικά μόνο από τα πρόσωπα που, ανεξάρτητα με το αν είναι πραγματικά ή φανταστικά, μας καθηλώνουν με την υπέρμετρη τραγικότητά τους.

Επίφαση αυθεντικότητας

Ο Μάκης Καραγιάννης γράφει μικρές μυθιστορηματικές βιογραφίες χωρίς να ακολουθεί την παραδοσιακή μέθοδο, που παρουσιάζει συνήθως μια εικόνα του προσώπου που βιογραφείται. Αντίθετα, εκθέτει -με αξιοσημείωτη αφηγηματική τεχνική- πολλές και διαφορετικές εκδοχές του ίδιου προσώπου, δίνοντας τη δυνατότητα στον αναγνώστη να το τοποθετεί σε πολλά συμφραζόμενα. Η όποια αντικειμενικότητα που μπορεί να προκύψει δεν είναι, φυσικά, εξαρχής εξασφαλισμένη. «Ξέρω ότι το εγχείρημα μιας βιογραφίας ενέχει και το στοιχείο της ματαιότητας. Μέσα σε κάθε ιστορία που πλάθεται ερμηνεύοντας γεγονότα, ψυχορραγεί η αλήθεια και ο βιογράφος με αγωνία μάχεται να της εμφυσήσει την πνοή της ζωής», γράφει ο Καραγιάννης στο εξαίρετο διήγημα «Το ρόδον της θλίψεως».


Υπάρχει, επομένως, μόνο μια επίφαση αυθεντικότητας που εξασφαλίζεται από την απόσταση βιογράφου και βιογραφούμενου. Η αληθοφάνεια αποτελεί το πρόσφορο μέσο, γιατί μόνο αυτή μπορεί να εξασφαλίσει μια αναγνωρίσιμη ομοιότητα με τα αληθινά πρόσωπα, που αποκτούν έτσι πληρέστερη οντότητα. Μʼ άλλα λόγια, και με δεδομένη τη λογοτεχνική σύμβαση της μυθοπλασίας, ο Καραγιάννης διαλέγεται έντιμα μέσα στο πλαίσιο του μιμητικού συμβολαίου. Η ρητή δήλωση της πρόθεσης αυτής στον αναγνώστη, στο οπισθόφυλλο του βιβλίου, του δίνει τη δυνατότητα να διαμορφώνει την αφήγησή του επιλέγοντας ελεύθερα, σε όποιες δόσεις επιθυμεί, ανάμεσα στο πραγματικό και στο επινοημένο.

Ερμηνείες της ανθρώπινης εμπειρίας

Ο Καραγιάννης δεν πέφτει στην παγίδα να απομακρύνει τον αναγνώστη από το καθʼ εαυτό λογοτεχνικό έργο, αντίθετα τον προσελκύει σʼ αυτό. Η πρόσμιξη του πραγματικού με το φανταστικό περνάει από πολλές διαβαθμίσεις, πριν να καταλήξει στην καθαρά μυθοπλαστική μορφή της, τη μυθιστορηματική βιογραφία. Ζώντας, ως αναγνώστες, στον κόσμο των λογοτεχνικών ηρώων του βιβλίου, απολαμβάνουμε μια ανάγνωση άλλοτε συναρπαστική και οικεία και άλλοτε περίπλοκη και ασυνήθη. Το συνεχές πηγαινέλα σε πραγματικότητα και φαντασία μας προσφέρει την ύψιστη δυνατή μέθεξη.

Κάθε αφήγηση ζωής που περιλαμβάνεται στο βιβλίο «Ο καθρέφτης και το πρίσμα» είναι μια προσπάθεια ερμηνείας της ανθρώπινης εμπειρίας. Η αμεσότητα της αφήγησης των πρωταγωνιστών της κάθε ιστορίας αντιστοιχεί με τις εξατομικευμένες αλήθειες που συνθέτουν την ιστορική πραγματικότητα. Ωστόσο, οι λογοτεχνικές περσόνες του Καραγιάννη είναι σκηνοθετημένες και κατευθύνονται σε μεγάλο βαθμό από τις λογοτεχνικές του αναζητήσεις. Παραθέτω ένα απόσπασμα από το διήγημα «Ο σπασμένος κρίκος»:

«Ο νεαρός καθηγητής φαίνεται να συνομιλεί όρθιος με τους μαθητές του. Δεν ακούμε τα λόγια του. Μιλάει μονότονα και κουνάει αδέξια τα χέρια του. Οι μαθητές ανοίγουν όλοι μαζί το στόμα τους και επαναλαμβάνουν ρυθμικά όσα άκουσαν. Μερικοί γράφουν συνθήματα στα θρανία. Death metal. Gate 4... Το ανυπόμονο βλέμμα του καθηγητή αναζητεί το ρολόι του. Σε λίγο τελειώνει το ωράριό του. Θα συμπληρώσει το βιβλίο ύλης και θα υπογράψει βιαστικά το απουσιολόγιο. Καθώς βγαίνει από την τάξη η εικόνα θολώνει. Η μνήμη έσπασε στα δύο. Νύχτα. Η αίθουσα ταξιδεύει μέσα στο χιόνι».

Πολύμορφη αλήθεια

Ο Καραγιάννης προσπαθεί να συνενώσει τις προσωπικές ιστορίες σε μια αφήγηση που καλύπτει ένα ευρύτερο φάσμα της ανθρώπινης πραγματικότητας και της πολύμορφης αλήθειας. Το παρελθόν δεν βγαίνει στην επιφάνεια αποσπασματικά, μπαίνει σε περιγράμματα, χωρίς να αλλοιώνεται ο αποσπασματικός χαρακτήρας των αφηγήσεων. Οι ήρωες του βιβλίου, που τοποθετούνται σχετικά εύκολα στα κοινωνικά και πολιτισμικά συμφραζόμενα της εποχής τους, αναζητούν την αλήθεια στον έρωτα, στην επιστήμη και την τέχνη. Η μάσκα των άλλων ονομάτων, που έχει να κάνει με ιστορικά γεγονότα και πρόσωπα, είναι διάφανη. Εστιάζεται στο ανθρώπινο δράμα, όπως αυτό διεξάγεται στο εκάστοτε ιστορικό σκηνικό του.

Η συλλογή διηγημάτων «Ο καθρέφτης και το πρίσμα» λαμπρύνει τη φετινή εκδοτική παραγωγή. Ο Μάκης Καραγιάννης, επιβεβαιώνοντας τη μοναδική ποιότητα της γραφής του, συνθέτει ένα άρτιο λογοτεχνικό έργο στο οποίο, όπως τονίσαμε, οι σχέσεις μυθοπλασίας και ιστορικής πραγματικότητας δεν είναι ευθύγραμμες και αυτονόητες. Μια λειτουργική απόδοση του βιβλίου σε κάποια άλλη γλώσσα θα έδινε τη δυνατότητα και σε αλλόγλωσσους αναγνώστες να έρθουν σε επαφή με το έργο ενός μοναδικού τεχνίτη που με την ποιότητα γραφής του θα τους υποχρεώσει να σταθούν στις ιδεολογικές, ρεαλιστικές και θεατρικές παραμέτρους των κειμένων του. Να ψηλαφήσουν το δικό του λογοτεχνικό είναι που κινείται αρμονικά ανάμεσα στην πραγματικότητα και τη φαντασία. Κι όλα αυτά γιατί στην εποχή της ευκολίας και της ταχύτητας ολοένα και λιγοστεύουν συγγραφείς σαν τον Μάκη Καραγιάννη, συγγραφείς με υψηλές προδιαγραφές και με στιβαρή γραφή.

Δεν υπάρχουν σχόλια: