Τετάρτη 16 Απριλίου 2008

Ειδικευμένοι ερμηνευτές

Μια πολύ τιμητική αναφορά του Βασίλη Λαμπρόπουλου για τον "Καθρέφτη και το Πρίσμα" στη Βιβλιοθήκη της Ελευθεροτυπίας 21.03.08

Γιατί υποκύπτουμε στην ανάγνωση της λογοτεχνίας;

Ο λογοτεχνικός θεσμός μάς μαθαίνει τι να σκεφτόμαστε χωρίς να αντιλαμβανόμαστε τι μας έχει συμβεί

ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΗ ΛΑΜΠΡΟΠΟΥΛΟΥ*

Ειδικευμένοι ερμηνευτές

....
Υπάρχει μια μικρή κατηγορία συγγραφέων η οποία δεν παράγει μέσους αναγνώστες (δηλαδή το ευρύ κοινό των βιβλιοπωλείων) αλλά ειδικευμένους ερμηνευτές (δηλαδή μια ελίτ κριτικών και επιστημόνων). Τέτοιοι συγγραφείς είναι ο Εγγονόπουλος, ο Παπαδίτσας, ο Χειμωνάς και ο Δ. Δημητριάδης. Με τον συστηματικό τους ερμητισμό δημιουργούν όχι ένα καλλιεργημένο κοινό αλλά την πνευματική ηγεσία η οποία θα καθιερώσει κανόνες και ιεραρχίες, πρότυπα και εγχειρίδια. Δεν ενδιαφέρονται να γίνουν ούτε εθνικοί ούτε καν δημοφιλείς. Προσφέρουν την ύψιστη αναγνωστική πρόκληση, εκείνη της αποκρυπτογράφησης, η οποία υπόσχεται τη μέγιστη αναγνωστική εμπειρία, εκείνη που είναι ανώτερη κι από την απόλαυση - την άσκηση. Ο ειδικός αναγνώστης έχει ξεπεράσει την απόλαυση και ασκείται (σαν ιερομόναχος) στην ερμηνεία, μαθαίνοντας να ελέγχει τα λογοτεχνικά του πάθη ώσπου να αποκηρύξει κάθε αμφιβολία και υποψία και να μπορεί να ζήσει μόνο με Σαχτούρη. (Και για να μη γελιόμαστε, τόσο ο συγγραφέας αυτού του άρθρου όσο και οι αναγνώστες που θα το τελειώσουν είναι εγκάτοικοι σε ζακυθινό ξωκλήσι.)

Υπάρχει, τέλος, και μια ελάχιστη ομάδα συγγραφέων που δεν θεωρούν τον αναγνώστη υποχείριό τους αλλά συμπαίκτη τους σε ένα ευφάνταστο παιχνίδι. Τα βιβλία τους δεν παράγουν παραλήπτες λογοτεχνίας αλλά συν-γραφείς, δηλαδή συνεργάτες. Αντί να μας υποβάλλουν σε ασκήσεις αυτοελέγχου, μας παρακινούν να αντισταθούμε σε αυτοπαθείς απολαύσεις και να συμβάλλουμε ενεργά στην παραγωγή έργου. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν η ποίηση της Ελένης Βακαλό και του Νάνου Βαλαωρίτη, τα «Στοιχεία για τη δεκαετία του '60» του Θανάση Βαλτινού, η «Ποικίλη ιστορία» του Δημήτρη Καλοκύρη, το «Ελληνικό σταυρόλεξο» του Θωμά Σκάσση, η «Ελληνική αΰπνία» του Μισέλ Φάις, το «Φανταστικό μουσείο» του Χρήστου Χρυσόπουλου και «Ο καθρέφτης και το πρίσμα» του Μάκη Καραγιάννη. Ιδιαίτερα τα δύο τελευταία βιβλία περιέχουν εντυπωσιακές αποδομήσεις της λογοτεχνίας ως θεσμού κατευνασμού και καταστολής ο οποίος προωθεί μια συγκεκριμένη πειθαρχία, την αισθητική συμπεριφορά.

Η αντιεξουσιαστική, συμμετοχική γραφή θυμίζει με τρόπο που μας σοκάρει και μας μπερδεύει ότι αυτό που θεωρούμε βαθύτερο εαυτό μας δεν αποτελεί παρά έναν συγκερασμό αναγνωστικών συνηθειών και αυτό που νομίζουμε συναισθηματικό μας κόσμο αντανακλά απλώς αισθητικές προτιμήσεις. Μας παρακινεί επίσης να λογαριάσουμε τι θα γινόταν αν μια μέρα όσοι γράφουμε κι όσοι διαβάζουμε επαναστατούσαμε εναντίον της «μεγάλης τέχνης», γκρεμίζαμε τα είδωλα της ενδοσκοπικής ανάγνωσης και επιστρέφαμε τη δημιουργία στους δημιουργικούς. Ισως όμως κι αυτό παραμείνει ένα... φιλολογικό όνειρο, μιας κι έχουμε πλέον εθιστεί στα δεσμά της λογοτεχνικής απόλαυσης με την οποία, όπως ωμά παραδεχόταν η παλιά διαφήμιση του Αρλεκιν, ξεχνιόμαστε.

* Ο Βασίλης Λαμπρόπουλος κατέχει την έδρα Κ. Π. Καβάφη στο Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν

Ολόκληρο το κείμενο είναι εδώ: