Του Κώστα Γ. ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ
ΜΑΚΗΣ ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗΣ,
"Ο καθρέφτης και το πρίσμα",
διηγήματα, εκδόσεις Νεφέλη, σ. 153
Δεκαπέντε ιστορίες που, στην πραγματικότητα, αποτελούν ισάριθμες προσπάθειες ιχνηλασίας της ζωής ανθρώπων εντελώς διαφορετικών μεταξύ τους. Ανθρώπων πραγματικών ή φανταστικών, επιφανών αλλά και αφανών, που έζησαν ή εξακολουθούν να ζουν πίσω από τα φώτα της ιστορίας ή της δημοσιότητας, στο περιθώριο της κοινωνίας, χωρίς αυτό να μειώνει, να αναστέλλει ή να καταργεί το ενδιαφέρον του συγγραφέα, ο οποίος πιστεύει ότι "η τέχνη του βιογράφου θα ήταν να δώσει τόση αξία στη ζωή ενός φτωχού ηθοποιού όσο και στη ζωή του Σαίξπηρ". Ανθρώπων που έζησαν σε διαφορετικά μήκη και πλάτη της γης, σε διαφορετικές εποχές, και "εξέτισαν" ο καθένας τον βίο του με διαφορετικό τρόπο, υπαγορευόμενο από ποικίλες ιστορικές και κοινωνικές συνθήκες και συγκυρίες και, βέβαια, από προσωπικές παρορμήσεις, φιλοδοξίες, εμμονές, διαψεύσεις, ματαιώσεις, απογοητεύσεις και ό,τι άλλο διέπει, ανά τους αιώνες, τα ανθρώπινα.
Στην ουσία έχουμε να κάνουμε με ιστορίες-βιογραφίες διαφόρων προσώπων, ο βίος και η πολιτεία, η ζωή και το έργο -αν ανήκουν στην κατηγορία αυτών που άφησαν έργο- ή η δράση των οποίων συμποσούμενη, διαμορφώνει έναν χωροχρόνο, που στα ασταθή και ρευστά όριά του ο συγγραφέας μετέρχεται τους ενδεικνυόμενους, σε κάθε περίσταση, τρόπους γραφής, συνθέτοντας το εκ πρώτης όψεως νηφάλιο, στην πραγματικότητα όμως αγωνιώδες παρόν της αφήγησης. Τα κριτήρια της επιλογής των προς "βιογράφηση" προσώπων, πραγματικών και φανταστικών, μπορεί να μη δηλώνονται άμεσα, εντοπίζονται, ωστόσο, αρκεί να προσέξει κανείς και να αξιολογήσει τις πτυχές της προσωπικότητας και τα καθέκαστα του βίου του καθενός απ' αυτά, που κινούν το ερευνητικό-αφηγηματικό ενδιαφέρον του συγγραφέα και τον ωθούν στην ενεργοποίηση των μυθοπλαστικών του δυνατοτήτων. Όλοι οι "βιογραφούμενοι", εντελώς διαφορετικοί μεταξύ τους, υπαρκτοί ή φανταστικοί, σημαντικοί ή απλοί, καθημερινοί, όχι όμως ασήμαντοι, "είναι εραστές και νοσταλγοί του ιδανικού και του απόλυτου, δεν αξιώνονται ωστόσο να γνωρίσουν παρά μόνο αντανακλάσεις του"~ όλοι τους, ο καθένας με τον τρόπο του, υπήρξαν θύματα της πλάνης τους, κινώντας γι' αυτό τη συμπάθεια του ιδιότυπου βιογράφου τους και αναγκάζοντάς τον να αναζητήσει "με θέρμη ό,τι θα μπορούσε να τους συνδέσει με τον πυρήνα του εαυτού τους και με τους άλλους".
Η διαφορετικότητα των προσώπων, εξάλλου, σε συνδυασμό με τη συστηματική επισήμανση των αντιφάσεων που συνθέτουν την προσωπικότητα του καθενός ξεχωριστά, οδηγούν στο μάλλον ασφαλές συμπέρασμα ότι πρόθεση του "βιογράφου" δεν ήταν τόσο το να ανασυστήσει ή να πλάσει συγκεκριμένους, μεμονωμένους, ανθρώπινους χαρακτήρες, όσο το να δημιουργήσει φορείς-ζωντανές απεικονίσεις όλων των εκδοχών μιας ζωής που από πάντα αρνήθηκε πεισματικά να διδαχτεί από τα λάθη της. Άρα δεν είναι τόσο τα πρόσωπα αυτά που τον οιστρηλάτησαν αφηγηματικά, όσο οι ζωές τους που, σε τελευταία ανάλυση, συνθέτουν το πλέγμα της ζωής του αιωνίως πάσχοντος ανθρώπου, όπως και ο ίδιος, άλλωστε, ο "βιογράφος", που, "όσο κι αν ανακατώνει την τράπουλα της αφήγησης", δεν καταφέρνει πάντα να καλυφθεί πίσω από κάποιο πρόσωπο-προσωπείο. Εκτίθεται στην τύρβη των γεγονότων και των καταστάσεων, κάνοντας κάποτε φανερή την πρόθεσή του για προσωπικότερες εξομολογήσεις και ομολογίες, του τύπου "Όπως σε όλους τους χαμένους, το μόνο που σου απομένει είναι να διηγηθείς μια ιστορία. [...] Πότε αλλάζω τις λεπτομέρειες και πότε το τέλος. Στο βάθος, χιλιάδες χρόνια τώρα, παραμένει η ίδια. [...] Εκείνο που τελεσίδικα δεν αλλάζει είναι η μοναξιά".
Όλες οι ιστορίες του βιβλίου και οι ποικιλοτρόπως φωτιζόμενες, σ' αυτές, πτυχές του βίου πραγματικών ή φανταστικών ανθρώπων, καθώς και οι αναφορές σε πραγματικά ή επινοημένα βιβλία, χειρόγραφα ή έντυπα, "συνθέτουν -εντέλει- ένα σύμπαν στο οποίο πρωταγωνιστεί η γραφή και η ειρωνεία". Και η κάθε ιστορία χωριστά συνιστά μιαν επιμέρους "επικράτεια", στην έκταση της οποίας ο συγγραφέας "δοκιμάζει", πιστοποιεί ή επαληθεύει τις αντοχές και τη σταθερότητα των αρχών που διέπουν και συνέχουν τη δική του στάση ζωής, ψαύοντας, παράλληλα, σημάδια που άφησαν, στο πνεύμα και την ψυχή του, προσωπικές πλάνες, ήττες, διαψεύσεις και ματαιώσεις. Εκεί, εξάλλου, δείχνει ότι αποσκοπεί, στρέφοντας το στενά συνυφασμένο με την πρωτογενή ανάγκη και αγωνία του για έκφραση "ερευνητικό" του ενδιαφέρον~ εκεί πρωτίστως αποβλέπει: στον, μέσω της ζωής των άλλων, εντοπισμό στοιχείων της δικής του προσωπικότητας, στην επούλωση δικών του τραυμάτων και, βέβαια, στην πολλαπλή επιβεβαίωση της σκοτεινής και απροσδιόριστης δύναμης που συνέχει τη ζωή και την ιστορία των ανθρώπων, που τον ενώνει με τους άλλους και με τον ίδιο τον εαυτό του.
Οι "πλασματικές βιογραφίες" του δεν επιδιώκουν -όπως θα συνέβαινε αν είχαμε να κάνουμε με το παραδοσιακό είδος της βιογραφίας- να συγκροτήσουν μιαν ενιαία και αντικειμενικά ερμηνεύσιμη προσωπικότητα του εκάστοτε βιογραφούμενου προσώπου~ ό,τι πρωτίστως επιδιώκει είναι να αναζητήσει και να στρέψει τον "αφηγηματικό φακό" του σε πτυχές ζωής, ενδεικτικές της δικής του πνευματικής αγωνίας και ανταποκρινόμενες στα προσωπικά του πάθη και αδιέξοδα. Υπονομεύοντας κάθε έννοια ή δυνατότητα αντικειμενικότητας, δημιουργώντας πολλά επίπεδα ανάγνωσης, θέλει να "διαχύσει" μια ατμόσφαιρα ασταθή, να συνθέσει μια πραγματικότητα και να τη σκηνοθετήσει έτσι, ώστε να μπορεί να κρύψει όσο γίνεται καλύτερα το πρόσωπό του. Οι συνθήκες του καιρού τον ευνοούν και τον δικαιώνουν~ όσο κι αν κάποια στιγμή αναπολεί νοσταλγικά τη νευτώνεια εποχή, δεν μπορεί να μην παραδεχτεί ότι "η κρυστάλλινη διαύγεια έδωσε τη θέση της στην απροσδιοριστία και στις θεωρίες του χάους". Και, παιδί του καιρού του ο ίδιος, αφήνεται στη γοητεία της ασάφειας και της πολυσημίας, μετατρέποντας τη γραφή του σε πρίσμα ανασκευαστικό της πραγματικότητας, μέσα από το οποίο τα πρόσωπα, τα πράγματα και οι καταστάσεις χάνουν το στερεότυπο σχήμα τους και κατατίθενται κλιβανισμένα από την ιδιοτυπία της δικής του αισθαντικής προσωπικότητας.
Ο Κώστας Γ. Παπαγεωργίου είναι ποιητής και κριτικός λογοτεχνίας
Δεκαπέντε ιστορίες που, στην πραγματικότητα, αποτελούν ισάριθμες προσπάθειες ιχνηλασίας της ζωής ανθρώπων εντελώς διαφορετικών μεταξύ τους. Ανθρώπων πραγματικών ή φανταστικών, επιφανών αλλά και αφανών, που έζησαν ή εξακολουθούν να ζουν πίσω από τα φώτα της ιστορίας ή της δημοσιότητας, στο περιθώριο της κοινωνίας, χωρίς αυτό να μειώνει, να αναστέλλει ή να καταργεί το ενδιαφέρον του συγγραφέα, ο οποίος πιστεύει ότι "η τέχνη του βιογράφου θα ήταν να δώσει τόση αξία στη ζωή ενός φτωχού ηθοποιού όσο και στη ζωή του Σαίξπηρ". Ανθρώπων που έζησαν σε διαφορετικά μήκη και πλάτη της γης, σε διαφορετικές εποχές, και "εξέτισαν" ο καθένας τον βίο του με διαφορετικό τρόπο, υπαγορευόμενο από ποικίλες ιστορικές και κοινωνικές συνθήκες και συγκυρίες και, βέβαια, από προσωπικές παρορμήσεις, φιλοδοξίες, εμμονές, διαψεύσεις, ματαιώσεις, απογοητεύσεις και ό,τι άλλο διέπει, ανά τους αιώνες, τα ανθρώπινα.
Στην ουσία έχουμε να κάνουμε με ιστορίες-βιογραφίες διαφόρων προσώπων, ο βίος και η πολιτεία, η ζωή και το έργο -αν ανήκουν στην κατηγορία αυτών που άφησαν έργο- ή η δράση των οποίων συμποσούμενη, διαμορφώνει έναν χωροχρόνο, που στα ασταθή και ρευστά όριά του ο συγγραφέας μετέρχεται τους ενδεικνυόμενους, σε κάθε περίσταση, τρόπους γραφής, συνθέτοντας το εκ πρώτης όψεως νηφάλιο, στην πραγματικότητα όμως αγωνιώδες παρόν της αφήγησης. Τα κριτήρια της επιλογής των προς "βιογράφηση" προσώπων, πραγματικών και φανταστικών, μπορεί να μη δηλώνονται άμεσα, εντοπίζονται, ωστόσο, αρκεί να προσέξει κανείς και να αξιολογήσει τις πτυχές της προσωπικότητας και τα καθέκαστα του βίου του καθενός απ' αυτά, που κινούν το ερευνητικό-αφηγηματικό ενδιαφέρον του συγγραφέα και τον ωθούν στην ενεργοποίηση των μυθοπλαστικών του δυνατοτήτων. Όλοι οι "βιογραφούμενοι", εντελώς διαφορετικοί μεταξύ τους, υπαρκτοί ή φανταστικοί, σημαντικοί ή απλοί, καθημερινοί, όχι όμως ασήμαντοι, "είναι εραστές και νοσταλγοί του ιδανικού και του απόλυτου, δεν αξιώνονται ωστόσο να γνωρίσουν παρά μόνο αντανακλάσεις του"~ όλοι τους, ο καθένας με τον τρόπο του, υπήρξαν θύματα της πλάνης τους, κινώντας γι' αυτό τη συμπάθεια του ιδιότυπου βιογράφου τους και αναγκάζοντάς τον να αναζητήσει "με θέρμη ό,τι θα μπορούσε να τους συνδέσει με τον πυρήνα του εαυτού τους και με τους άλλους".
Η διαφορετικότητα των προσώπων, εξάλλου, σε συνδυασμό με τη συστηματική επισήμανση των αντιφάσεων που συνθέτουν την προσωπικότητα του καθενός ξεχωριστά, οδηγούν στο μάλλον ασφαλές συμπέρασμα ότι πρόθεση του "βιογράφου" δεν ήταν τόσο το να ανασυστήσει ή να πλάσει συγκεκριμένους, μεμονωμένους, ανθρώπινους χαρακτήρες, όσο το να δημιουργήσει φορείς-ζωντανές απεικονίσεις όλων των εκδοχών μιας ζωής που από πάντα αρνήθηκε πεισματικά να διδαχτεί από τα λάθη της. Άρα δεν είναι τόσο τα πρόσωπα αυτά που τον οιστρηλάτησαν αφηγηματικά, όσο οι ζωές τους που, σε τελευταία ανάλυση, συνθέτουν το πλέγμα της ζωής του αιωνίως πάσχοντος ανθρώπου, όπως και ο ίδιος, άλλωστε, ο "βιογράφος", που, "όσο κι αν ανακατώνει την τράπουλα της αφήγησης", δεν καταφέρνει πάντα να καλυφθεί πίσω από κάποιο πρόσωπο-προσωπείο. Εκτίθεται στην τύρβη των γεγονότων και των καταστάσεων, κάνοντας κάποτε φανερή την πρόθεσή του για προσωπικότερες εξομολογήσεις και ομολογίες, του τύπου "Όπως σε όλους τους χαμένους, το μόνο που σου απομένει είναι να διηγηθείς μια ιστορία. [...] Πότε αλλάζω τις λεπτομέρειες και πότε το τέλος. Στο βάθος, χιλιάδες χρόνια τώρα, παραμένει η ίδια. [...] Εκείνο που τελεσίδικα δεν αλλάζει είναι η μοναξιά".
Όλες οι ιστορίες του βιβλίου και οι ποικιλοτρόπως φωτιζόμενες, σ' αυτές, πτυχές του βίου πραγματικών ή φανταστικών ανθρώπων, καθώς και οι αναφορές σε πραγματικά ή επινοημένα βιβλία, χειρόγραφα ή έντυπα, "συνθέτουν -εντέλει- ένα σύμπαν στο οποίο πρωταγωνιστεί η γραφή και η ειρωνεία". Και η κάθε ιστορία χωριστά συνιστά μιαν επιμέρους "επικράτεια", στην έκταση της οποίας ο συγγραφέας "δοκιμάζει", πιστοποιεί ή επαληθεύει τις αντοχές και τη σταθερότητα των αρχών που διέπουν και συνέχουν τη δική του στάση ζωής, ψαύοντας, παράλληλα, σημάδια που άφησαν, στο πνεύμα και την ψυχή του, προσωπικές πλάνες, ήττες, διαψεύσεις και ματαιώσεις. Εκεί, εξάλλου, δείχνει ότι αποσκοπεί, στρέφοντας το στενά συνυφασμένο με την πρωτογενή ανάγκη και αγωνία του για έκφραση "ερευνητικό" του ενδιαφέρον~ εκεί πρωτίστως αποβλέπει: στον, μέσω της ζωής των άλλων, εντοπισμό στοιχείων της δικής του προσωπικότητας, στην επούλωση δικών του τραυμάτων και, βέβαια, στην πολλαπλή επιβεβαίωση της σκοτεινής και απροσδιόριστης δύναμης που συνέχει τη ζωή και την ιστορία των ανθρώπων, που τον ενώνει με τους άλλους και με τον ίδιο τον εαυτό του.
Οι "πλασματικές βιογραφίες" του δεν επιδιώκουν -όπως θα συνέβαινε αν είχαμε να κάνουμε με το παραδοσιακό είδος της βιογραφίας- να συγκροτήσουν μιαν ενιαία και αντικειμενικά ερμηνεύσιμη προσωπικότητα του εκάστοτε βιογραφούμενου προσώπου~ ό,τι πρωτίστως επιδιώκει είναι να αναζητήσει και να στρέψει τον "αφηγηματικό φακό" του σε πτυχές ζωής, ενδεικτικές της δικής του πνευματικής αγωνίας και ανταποκρινόμενες στα προσωπικά του πάθη και αδιέξοδα. Υπονομεύοντας κάθε έννοια ή δυνατότητα αντικειμενικότητας, δημιουργώντας πολλά επίπεδα ανάγνωσης, θέλει να "διαχύσει" μια ατμόσφαιρα ασταθή, να συνθέσει μια πραγματικότητα και να τη σκηνοθετήσει έτσι, ώστε να μπορεί να κρύψει όσο γίνεται καλύτερα το πρόσωπό του. Οι συνθήκες του καιρού τον ευνοούν και τον δικαιώνουν~ όσο κι αν κάποια στιγμή αναπολεί νοσταλγικά τη νευτώνεια εποχή, δεν μπορεί να μην παραδεχτεί ότι "η κρυστάλλινη διαύγεια έδωσε τη θέση της στην απροσδιοριστία και στις θεωρίες του χάους". Και, παιδί του καιρού του ο ίδιος, αφήνεται στη γοητεία της ασάφειας και της πολυσημίας, μετατρέποντας τη γραφή του σε πρίσμα ανασκευαστικό της πραγματικότητας, μέσα από το οποίο τα πρόσωπα, τα πράγματα και οι καταστάσεις χάνουν το στερεότυπο σχήμα τους και κατατίθενται κλιβανισμένα από την ιδιοτυπία της δικής του αισθαντικής προσωπικότητας.
Ο Κώστας Γ. Παπαγεωργίου είναι ποιητής και κριτικός λογοτεχνίας
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου